قبل از ورود به مبحث پیشگیری باید به یک نکته مهم اشاره کنم و آن اینکه آسیب‌های اجتماعی فراتر از چیزی است که این همایش به خاطر آن برگزار شد و پیامدهای برخی آسیب‌های مغفول مانده به‌مراتب خطرناک‌تر از آنی است که برای آن اجلاس می‌گیریم و هزینه می‌کنیم که در جای خود مطلوب و درست است.

مواردی از قبیل: تهمت‌های ناروا، توهین به افراد، به حراج گذاشتن آبروی مؤمن، تحقیر کردن مردم، سبک شمردن گناه، قانون شکنی و تجری به قانون، زیر سؤال بردن ارزش‌های دینی و بسیاری موارد مشابه دیگر از آسیب‌های جدی اجتماعی هستند که متأسفانه به آنها بی‌توجهی می‌شود. این در حالی است که آیات فراوانی از قران کریم به این مسائل پرداخته که آیات سوره حجرات برخی از این قبیل آیات است.

زیان‌هایی که تا‌کنون از ناحیه این آسیب‌ها به جامعه و نظام وارد شده فراوان است ولی ما براساس ذهنیتی که از گذشته داریم همچنان به‌دنبال آسیب‌هایی از قبیل فقر، بیکاری اعتیاد و امثال آن هستیم که به‌مراتب خفیف‌تر از آسیب‌های اشاره شده است که به آن بی‌توجهی می‌شود.

انسانی که در جامعه بی‌آبرو شود خیلی آسان خانه و کاشانه و خانواده‌اش را ترک خواهد کرد و به‌دنبال آن با بی‌سرپرست شدن خانواده ‌اش حوادثی رخ خواهد داد و خود و خانواده‌اش گرفتار آسیب‌هایی خواهند شد که به راحتی قابل اصلاح نخواهد بود، پس باید توجه کنیم که بسیاری از ناهنجاری‌هایی که در جامعه ما عرف شده و رسانه‌ها و سایت‌ها با نام و بی‌نام به آن مشغولند بدترین آسیب‌های جامعه ما هستند که از کنار آن به راحتی می‌گذریم.

چه بسا جامعه را از خدمات انسان‌های خدومی به‌راحتی محروم کرده‌ایم و چه بسا با ایجاد اختلاف و تخریب زیان‌هایی به جامعه و کشور وارد کرده‌ایم که ماه‌ها وقت کشور و مسئولان صرف اصلاح آن شده است. زیان‌هایی که از قانون شکنی به جامعه وارد شده با هیچ آسیبی که برای آن همایش می‌گیریم قابل مقایسه نیست و حتما ضرر آن از بسیاری از آسیب‌های معمول بیشتر است.

از موارد فوق که بگذریم به عقیده حقیر یکی از آسیب‌های جامعه کنونی ما همین همایش‌هایی است که عده‌ای را دور هم جمع می‌کند و گاهی یا اصلا نو آوری و خروجی ندارد یا آنقدر کم است که حتما برابری با وقتی که صرف آن شده و هزینه‌ای که از بیت‌المال به پای آن ریخته شده نمی‌کند.

پیشگیری از آسیب‌ها

دین مقدس اسلام به پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی توجهی خاص داشته است بنابراین احکام زیادی در فقه وجود دارد که به پیشگیری از حوادثی مربوط است که احتمال ضرر بر آن مترتب است.

همچنین روایاتی وجود دارد که توجه به مضامین و عمل به آن باعث دوری از آسیب‌های اجتماعی می‌شود، در مجموع اگر به احکام اسلام عمل شود بسیاری از ناهنجاری‌هایی که بشر امروز با آن مواجه است از بین می‌رود که به موارد مختصری اشاره می‌کنم.

از مجازات در فرهنگ اسلام به جز موارد حق‌الناس که برای استیفاء حقوق مردم است دو هدف تعقیب می‌شود. تنبیه مجرم و تنبیه جامعه، که هر دو برای پیشگیری از وقوع جرم است بنابراین شرع مقدس از اعمال مجازات هدف پیشگیری داشته و اگر احساس شود مجرم تنبیه شده و حقوق مردم را تادیه کرده است اصراری بر مجازات او نیست و اگر در خلال اعمال مجازاتی از قبیل حبس تنبیه و پشیمانی او روشن شود با روش‌هایی چون آزادی مشروط یا عفو رهبری از تحمل ادامه مجازات رهایی می‌یابد.

ولی اگر مجرم توبه نکرده باشد هیچ کس حق استخلاص او را ندارد و واسطه گری در محاکم و توصیه برای افراد خطا کار به قضات ممنوع است که در روایات از آن به‌عنوان لا شفاعة فی‌الحدود شفاعت در حدود جایز نیست یاد شده است و فقها در این خصوص تعزیرات را نیز به حدود ملحق می‌دانند. پس یکی از راه‌های مؤثر در پیشگیری اعمال مجازات در جامعه است که نقش مؤثری در اصلاح جامعه دارد مشروط به آنکه به سرعت و بدون اغماض و اعمال نفوذ متنفذان و عادلانه اجرا شود.

در روایات آمده است که اگر زن و مرد نامحرمی در مکان بسته‌ای باشند چون شیطان سومین نفر آنان خواهد شد و احتمال گناه در آنجا وجود دارد حتی اگر گناه نکنند و به تلاوت قرآن بپردازند مرتکب گناه شده‌اند و عبادت نیز در جایی ‌که معرضیت گناه دارد مقبول نیست و باطل است و اگر نماز واجب را در چنین جایی بخوانند تکلیف خود را ادا نکرده‌اند و واجب است هر چه سریع‌تر قبل از دست به کار شدن شیطان این محل را ترک کنند.

در فلسفه حرمت غیبت، تهمت، افترا، تجسس، تشویش اذهان عمومی و مشابه آن اگر دقت کنیم درخواهیم یافت که اکثر این موارد برای جلوگیری از آسیب‌هایی از قبیل ناامنی روانی، آبرو ریزی، نزاع و امثال آن است و برای اینکه مردم زندگی آرام و همراه با اعتماد متقابل داشته باشند همه مسائلی که به آرامش فردی و اجتماعی آسیب می‌رساند حرام و جرم است و در این خصوص فرقی بین نقل در محافل و مجالس، اینترنت، sms، رادیو، تلویزیون، روزنامه و جاهای دیگر نیست.

برخورد با این موارد نیز در شرع مقدس شدیدتر است و در روایات آبروی مؤمن از آبروی خانه خدا بالاتر شمرده شده است که اهمیت موضوع را می‌رساند.

وضع تکالیف دینی برای پیشگیری از آسیب

الف: تکالیف اخلاقی ومعنوی

تقریبا در برابر تمامی آسیب‌های اجتماعی تکالیفی وضع شده و به‌صورت حرمت یا کراهت از آن نهی شده است که اگر فرد مکلف به دستورات شرع مقدس توجه می‌کرد در دام این آسیب‌ها گرفتار نمی‌شد، احکامی از قبیل نهی از اعتیاد، فحشا، کودک‌آزاری، افترا، توهین، تشویش اذهان عمومی، بردن آبروی مردم، سیاه‌نمایی، قانون‌شکنی و غیره دقیقا در راستای جلوگیری از آن است و هر چقدر التزام اشخاص به احکام شرعی بیشتر باشد بیشتر از این آسیب‌ها در امان خواهد ماند و هر چقدر ایمان افراد سست‌تر باشد بیشتر در دام این آسیب‌ها گرفتار خواهند شد و دیگران را نیز به‌دنبال خود به منجلاب فساد خواهد کشاند.

ب: تکالیف مالی

برای اینکه به خاطر مسائل مالی، افراد آسیب نبینند خداوند برخی تکالیف مالی را از قبیل زکات و خمس مقرر کرده تا با دستگیری از افراد آسیب‌پذیر و حمایت از آنان در برابر آسیب مصونیت پیدا کنند. همچنین توصیه‌های اکید هم به انفاق و صدقه شده است تا کسانی که از ایمان قوی‌تری برخوردارند علاوه بر تکلیف واجب خود به‌صورت داوطلبانه نیز از آسیب‌پذیران حمایت کرده و با کمک به اشتغال، حرفه آموزی، تحصیل، مداوا و تامین سایر نیازمندی‌ها، آنان را در برابر آسیب‌های اجتماعی واکسینه کنند و خداوند نیز از این اقدام خیر خوانه اشخاصی که در عرف جامعه آنان را خیرین مینامیم حسابی تجلیل کرده و عمل آنان را بر ثواب حجی وحجی وحجی وحجی (تا 10 بار ) ترجیح داده است که در روایتی به آن تصریح شده است. از همین رو توصیه اکید می‌کنم که از خیرین در این بخش بیشتر از حد معمول تقدیر شود و ابزار لازم برای ارائه خدمات بهتر به اقشار آسیب پذیر جامعه در اختیار آنان قرار گیرد. اما در پایان، خلاصه اینکه علاج و چاره خلاصی از بسیاری از آسیب‌های اجتماعی در عمل به دستورات دین مبین اسلام است که یا با تلاش فرد مکلف او را از گرفتار آمدن در دام آسیب نجات می‌دهد یا با انجام وظیفه دیگران و کمک مالی خیرین از آسیب‌پذیری او جلو‌گیری یا از آسیب رهایی می‌یابد.