سرویس فرهنگی خبرگزاری خانه ملت، مریم احمدی- براساس آنچه که در لایحه برنامه ششم توسعه آمده؛ سهم پژوهش از تولید ناخالص داخلی با آنچه در سیاستهای کلی پیشبینی شده، تفاوت بارزی دارد، در حالی که بر اساس سیاستهای کلی مرتبط با علم و فناوری که 29 شهریور سال 93 از سوی مقام معظم رهبری ابلاغ شد، میبایست «بودجه تحقیق و پژوهش تا پایان سال 1404 به حداقل 4 درصدِ تولید ناخالص داخلی» افزایش مییافت؛ همچنین طبق برنامه پنجم توسعه این میزان باید به 3 درصد تا پایان برنامه میرسید اما حتی در برنامه ششم نیز این سهم لحاظ نشده است.
اما با وجود روند رو به رشد تولیدات علمی کشور در سالهای اخیر همچون کسب رتبه اول تولید مقالات در منطقه و کسب رتبه 17 تولید علم در جهان، متاسفانه در شاخص سهم اعتبارات پژوهشی از تولید ناخالص داخلی که یکی از معیارهای اصلی توسعه در کشورها محسوب میشود، از جایگاه مطلوبی برخوردار نیستیم. این واقعیت تلخ که بودجه پژوهش در ایران طی سالهای گذشته عملا رشدی نداشته، موضوعی است که اغلب صاحبنظران و مسئولان برآن تاکید میکنند.
در حال حاضر بسیاری از کشورهای توسعه یافته حداقل 4 تا 5 درصد از تولید ناخالص داخلی خود را در عرصه پژوهش هزینه میکنند؛ چراکه به خوبی میدانند صرف این هزینه، یک نوع سرمایهگذاری سودآور در طولانی مدت است اما بیتوجهی به بودجه تحقیقات در کشور درحالی تداوم دارد که به گفته کارشناسان «آنچنان ظرفیت عظیم انسانی در بخش پزشکی کشور وجود دارد که توسعه تحقیقات کیفی به راحتی امکانپذیر است.»
ایران از نظر درصد تخصیص اعتبار برای پژوهش، رتبه 24 را در جهان دارد بنابراین با توجه به افت تولیدات علمی، از بین رفتن زیرساختهای آزمایشگاهی، بیانگیزگی محققان و نخبگان کشور و به تبع آن افزایش مهاجرت نخبگان به خارج و در نهایت تضعیف جایگاه علمی ایران، زنگ خطر به صدا درآمده است که در صورت ادامه روند کاهش بودجه پژوهش اوضاع بحرانی میشود.
طبیعی است با این وضعیت، نمیتوان به اهداف ترسیم شده در اسناد بالادستی نظام در حوزه علم وفناوری دست پیدا کرد مگر آنکه از هم اکنون راهکارها و تصمیمات موثر و کارآمدی اتخاذ شود تا بتوان عقبماندگیها را جبران کرد.
چندی از نمایندگان مجلس به عنوان صاحب نظران و تخصصان این حوزه ضمن اظهارنظر درباره این موضوع راههای غلبه بر مشکل را برشمردند.
صادقی: تشکیل کمیتهای برای کمک به افزایش بودجه پژوهشی دستگاهها و نظارت بر نحوه هزینهکرد آن
محمود صادقی در گفتوگو با خبرنگار خبرگزاری خانه ملت با اشاره به پرداخت نشدن بودجه 7 هزار میلیاردی پژوهش به دستگاههای ذیربط، گفت: دولت و مجلس باید نظارت جدی بر نحوه تخصیص بودجه پژوهشی به ارگانها، موسسات و تمامی دستگاههای دریافت کننده داشته باشند چراکه مقام معظم بارها نسبت به اختصاص سهمی مناسب به پژوهش در بودجه سنواتی و برنامه 5 ساله تاکید داشتهاند؛ لذا باید از دستگاهها و دیوان محاسبات به منظور اینکه چه مقدار از اعتبارات پژوهشی عملا تخصیص داده شده گزارش دریافت کرد.
نماینده مردم تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس در مجلس شورای اسلامی ادامه داد: برخی از دستگاهها بودجه پژوهشی را به ظاهر صرف موارد پژوهشی میکنند اما با بررسی دقیقتر مشخص میشود این بودجه مثلا صرف برگزاری سمینار، خرید چند دستگاه رایانه یا اقلام دیگر شده؛ درواقع آنها به این هزینهکردهای خود وجهه قانونی میدهند.
وی با بیان اینکه مجلس باید پس از استعلام چگونگی تخصیص بودجه پژوهشی درخصوص نحوه هزینهکرد آن نیز تحقیق کند، افزود: اگر بودجه در نظر گرفته شده برای بخش پژوهش از حالت "اسمی" خارج و "حقیقی" شود به یقین با همین میزان بودجه نیز میتوان کارهای موثری را به ثمر رساند اما متاسفانه بودجههای نوشته شده بر روی کاغذ عملا در نظر گرفته نمیشوند.
عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس همچنین خبر داد: قرار است کمیتهای جهت بررسی بودجه بخش پژوهش و دیگر دستگاههای مرتبط با کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس به منظور کمک به افزایش بودجه آنها و نظارت بر نحوه هزینهکرد در حین اجرا، تشکیل شود.
سلیمی: دستاندازی به بودجه پژوهشی از سوی دستگاهها و نهادهای مختلف
همچنین علیرضا سلیمی با اشاره به پرداخت نشدن بودجه 7هزار میلیاردی پژوهش به دستگاههای ذیربط، به خانه ملت، گفت: متاسفانه دستگاهها و نهادهای مختلف به بودجه بخش پژوهش دستاندازی میکنند، درحالی که طبق فرمایشات رهبری باید سهم پژوهش از تولید ناخالص ملی به 4درصد میرسید اما این مهم در قانون لوایح سالانه و برنامه توسعه حتی بر روی کاغذ نیز محقق نشده چراکه در برنامه ششم یکونیم درصد و در بودجه سنواتی نیم تا یک درصد از بودجه کشور به مسئله پژوهش اختصاص داده شده است.
این نماینده مردم با بیان اینکه همین یک و نیم درصد بودجه نیز درعمل طی سالهای گذشته به پژوهش اختصاص پیدا نکرده است، ادامه داد: هزینهکرد بودجه محدود بخش پژوهش در بخشهای دیگر توسط دستگاهها تراژدی غمانگیزی است درحالی که "اقتصاد دانشبنیان" شاخصه اصلی اقتصاد مقاومتی است و نمیتوان چنین مهمی را با شعار محقق کرد.
سلیمی با بیان اینکه بدون پژوهش نمیتوان درآمد کشور را در بخش صادرات و بخش درآمدهای غیرنفتی افزایش داد، گفت: بدون پژوهش واردات محصول کشورهای دیگر بیشتر شده و علاوه بر از بین رفتن عرق ملی، دامنه وابستگی به غیر را گسترده میکنند لذا واردات نیز باید همراه با دانش آن باشد تا دانشمندان بتوانند کشور را از بن بست وابستگی خارج کنند.
عضو هیات رییسه کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس با تاکید براینکه باید به سمت تولید فناوری حرکت کرد چراکه واردات خانمانبرانداز است، گفت: نجابت دانشمندان، دستمایه دستاندازی به بودجه پژوهشی شده، به همین دلیل ضروری است مسئولان فکری اساسی برای این بخش کنند.
عزازی: جایگاه کمرنگ پژوهش و نخبهپروری در لایحه برنامه ششم
همچنین ضیاءالله اعزازی ملکی ضمن انتقاد از جایگاه کمرنگ پژوهش و توجه به تربیت نخبگان در برنامه ششم توسعه به خانه ملت، گفت: اگرچه مسئولان در لایحه برنامه ششم به مواردی درخصوص موضوع پژوهش و تحقیق اشاره کرده بودند اما جامع، کامل و رضایت بخش نبود.
نماینده مردم بناب در مجلس شورای اسلامی با اشاره به اینکه به دلیل ضعفهای موجود بخش پژوهش در برنامه ششم توسعه، کمیته علوم، تحقیقات و فناوری کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس تغییرات اساسی را جهت جایگزینی در نظر گرفته است، اظهارکرد: حمایت از صندوق نوآوری و شکوفایی، ایجاد بستر مناسب برای ارتباط بیشتر صنعت و دانش، تقویت شرکتهای دانش بنیان، توجه به اقتصاد مقاومتی و پژوهش از جمله پیشنهاداتی است که توسط نمایندگان ارائه شده است.
وی با بیان اینکه پیشنهاد شده سهم بیشتری از اعتبارات صندوق ملی به صندوق نوآوری و شکوفایی اختصاص یابد، افزود: در این بین پیشنهاد شده، بودجه پژوهشی دانشگاهها نیز 3 درصد رشد یابد که در صورت تحقق این امر، نخبگان میتوانند با آرامش خاطر بیشتری به امور علمی خود برسند و شکوفایی علمی را رقم بزنند.
عضو کمیته علوم، تحقیقات و فناوری کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس با اشاره به اینکه رهبر انقلاب تاکید بسیاری بر سرعت بخشیدن به "شتاسب علمی" دارند، افزود: در صورت توجه به پژوهش میتوان رشد تولید علم و مقالات علمی را رقم زد؛ موضوعی که افزایش جایگاه رتبه علمی ایران اسلامی در بین برترینهای علمی جهان را درپی خواهد داشت و ایران را از اقتصاد نفتی نجات خواهد داد./
پایان پیام