به گزارش خبرنگار خانه ملت، ریزگردها برخلاف نامشان نه تنها ریز نیستند بلکه می‌توانند در ابعاد گسترده زندگی بشر را تحت تاثیر قرار دهند و گاهی مرزهای جغرافیایی را درنوردیده و علاوه بر مارک داخلی با برند خارجی حیات شهروندان را تا مرز خداحافظی با زندگی می‌کشانند و این آغازی است بر مسئله محیط زیستی و سیاسی بودن ریزگردها. 

سناریور دیگر از زیرگردها را اینگونه می‌توان تعریف کرد؛ جایی که باران نباشد، قطعا خشکسالی حاکم می‌شود و اینجاست که تالاب‌ها و رودخانه‌ها خشک می‌شوند و کانون‌هایی برای شکل گیری گردوغبار داخلی خواهند بود، اما بخش سخت ماجرا آنجاست که ریزگردها خارجی اردن، سوریه و عراق شهرهای جنوبی را محاصره کرده‌ و امروز تا پایتخت هم رسیده‌اند.

در گزارش نظارتی مرکز پژوهش‌های مجلس در مورد اجرایی شدن بند «س» ماده (۳۸) قانون برنامه ششم توسعه و بررسی عملکرد ستاد ملی مقابله با گردوغبار آمده است که هر ساله ۲ میلیارد تن ذرات ریز به وسیله باد از سطح خاک‌های خشک جابه جا می‌شوند که به صورت مستقیم بر ۱۵۱ کشور تأثیرگذار هستند و در مجموع ۳۲ میلیون کیلومتر مربع از سطح کره زمین مستعد فرسایش بادی است و منشا طوفان‌های گردوغبار در ۴۵ کشور بوده که از این تعداد ۳۸ کشور در آسیا و آفریقا واقع شده‌اند و بر حسب موقعیت جغرافیایی ایران بر روی کمربند گردوغبار جهان قرار گرفته است و منشا گرد و غبار ورودی به کشور، عمدتاً صحرای عربستان، شمال آفریقا و جنوب عراق بوده که در دوره‌های خاصی از سال بیشتر نواحی جنوب غربی و غرب کشور را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

گفتنی است؛ ایران از شرق و شمال شرق نیز متاثر از پدیده گردوغبار کشور افغانستان، پاکستان، ترکمنستان و ازبکستان است که در سال‌های اخیر این پدیده، ایران را با شدت بیشتری تحت تاثیر قرار داده به طوری که تا نواحی مرکزی و دامنه‌های جنوبی البرز گسترش یافته و پایتخت کشور را نیز با معضل گردوغبار مواجه ساخته است؛ به صورت کلان، روندهای ناشی از تغییرات اقلیمی که باعث افزایش متوسط دمای کشور و کاهش میانگین منابع آب تجدیدپذیر شده وقوع خشکسالی‌های اخیر همچنین تغییرات انسان در طبیعت از جمله تغییر رژیم هیدرولوژیکی حوضه‌های آبریز با احداث سدها، کانال‌های انحرافی، تعریف مصارف مختلف مازاد بر ظرفیت منابع آب تغییر الگوی مصرف، نبود الگوی کشت مناسب، همگی بر افزایش کانون‌های گردوغبار یا تقویت کانون‌های طبیعی این پدیده اثر گذار بوده‌اند.

با وجود آنکه بیشتر استان‌های کشور دارای کانون گردوغبار هستند، در این بین ۶ استان همچون «خراسان جنوبی»، «کرمان»، «سیستان و بلوچستان»، «خراسان رضوی»، «خوزستان» و «هرمزگان» در ۸۵ درصد غبار خیزی کشور دخیل بوده و زندگی جمعیتی قریب به ۲۱ میلیون نفر را تحت تاثیر قرار می‌دهد. 

 سمیه رفیعی رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس شورای اسلامی در گفت و گو با خبرنگار خانه ملت با تاکید بر اینکه در موضوع گردوغبار چندین مصوبه هیات وزیران در کشور وجود دارد، گفت: با وجود مصوبات هیات وزیران در خصوص گردو غبار، مهمترین ساختار تصمیم گیری در این حوزه مربوط به ستاد ملی مقابله با گردوغبار است، وظیفه اصلی این ستاد مقابله با اقدامات و برنامه‌هایی است که وسعت مناطق کانونی را بیشتر می‌کند و یا با کانونی شدن مناطق و زمین‌های داخلی کشور مقابله دارد.

کانون‌های گردوغبار در کشور رشد کرد

نماینده مردم اسلامشهر، پردیس، ری و شمیرانات در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه از زمان ایجاد ستاد آنگونه که انتظار می‌رفت نه تنها مقابل کانونی شدن نقاط داخلی گرفته نشده بلکه شاهد افزایش آنها در چندین نقطه طی سالیان اخیر بودیم، افزود: امروز پدیده‌های طوفانی و وقوع گردوغبار را در فصول بهار به کرات و حتی در تابستان هم شاهدیم که متاسفانه این موضوع زندگی مردم را در ابعاد مختلف تحت تاثیر قرار داده است و تعطیلی‌های مکرر استان‌های درگیر گرد و غبار از جمله خوزستان و سیستان و بلوچستان از جهات مختلف خصوصا زیست اقتصادی مشکلات متعددی در پی داشته است، گرچه تبعات بهداشتی و سلامتی نیز به نوبه خود گرفتاری مهمی است.

 تحقیق و تفحص در راستای شدت گیری گرد و غبار بود

رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس شورای اسلامی با اشاره به تحقیق و تفحص کلید خورده در راستای شدت گیری گرد و غبار؛ گفت: نمایندگان مجلس شورای اسلامی در جلسه علنی روز ۲۶ فروردین ۱۴۰۴، تقاضای تحقیق و تفحص از ستاد ملی مقابله با گردوغبار و دستگاه‌های مسئول در این حوزه را با اکثریت آرا تصویب کردند که در آن قرار است به بررسی عملکرد دستگاه‌های مسئول و البته خود ستاد ملی مقابله با گردوغبار پرداخته شود.

این نماینده مردم در مجلس شورای اسلامی با تاکید بر اینکه وقوع گرد و غبار در هر استانی باید حداقل ۴۸ ساعت قبل از رخداد، پیش بینی شده و اخطارهای لازم داده شود، ادامه داد: در هر بحرانی مرحله قبل، حین و بعد از وقوع آن در نظر گرفته شود؛ بیش از وقوع بحران دستگاه‌ها باید اقدامات لازم در جهت کنترل اقدامات پیشگیرانه داشته و به مردم هشدارهای لازم داده شود، حین وقوع پدیده نیز باید تمهیدات لازم اندیشیده شده و برای اقدامات پسینی نیز دستگاه‌هایی باید ورود کرده و تبعات منفی ناشی از این بحران را تا حد امکان کاهش دهند.به طور کلی وزارتخانه‌هایی همچون بهداشت، کشور، سازمان حفاظت از محیط زیست و... ورود جدی به حل این مسئله داشته باشند و استانداری که استان متبوعش درگیر پدیده گرد و غبار است از خوزستان گرفته تا سیستان و بلوچستان باید نسبت به این مسئله اقدام عاجلی داشته باشند. 

اختصاص اعتبارات هم حلال مشکل ریزگردها نشد

رفیعی با بیان اینکه  گردوغبار طی روزهایی از سال مهمان ناخوانده ایرانیان در تعداد زیادی از استان‌های کشور است، خاطرنشان کرد: با اختصاص اعتبارات قابل توجه نه تنها شاهد رفع مسئله ریزگردها در کشور نبودیم بلکه این معضل در ابعاد گسترده تری رشد داشته است، با توجه به شرایط اقلیمی ایران پیشنهاد تدوین برنامه مدیریت تغییرات اقلیمی توسط سازمان حفاظت محیط زیست طبق مصوبه و قانون برنامه هفتم دستگاه‌های ذیربط می‌شود، ماموریت ذاتی برخی دستگاه‌های اجرایی در زمینه پیشگیری، سازگاری و مقابله با پدیده گردوغبار در کشور مشخص شده ترک فعلهایی از طرف نهادهای مسئول دیده شده که باید پاسخگوی آنها باشند و همچنین تقویت دیپلماسی محیط زیست با تلاش برای اجرایی سازی مفاد بیانیه تهران ۲۰۲۳ و بهره‌گیری از ظرفیت‌های پیمان‌های بین المللی با عضویت جمهوری اسلامی در زمینه مقابله با تغییرات اقلیمی و طوفان‌های ماسه و گردوغبار باید شکل بگیرد.

این نماینده مردم در مجلس دوازدهم با بیان اینکه مناطق بحرانی در حوزه طوفان‌های گردوغبار باید در اولویت رسیدگی قرار بگیرند، یادآور شد: سیستان، بلوچستان و خوزستان، اطراف پایتخت و…مناطق مستعد تولید گرد و غبار هستند که باید توسط سازمان برنامه و بودجه و ستاد ملی مقابله با گردوغبار در اولویت قرار بگیرند، توجه به فرسودگی شبکه انتقال و توزیع برق در مناطق غبار خیز کشور و برنامه ریزی و تأمین بودجه لازم جهت مقاوم سازی شبکه انتقال و فوق توزیع برق کشور در برابر پدیده گرد و غبار از دیگر اولویت‌هایی است که باید مورد توجه قرار بگیرد.

 خوزستان در خط مقدم مسائل محیط زیستی کشور

فرشاد ابراهیم‌پور نورآبادی نماینده مردم ایذه، باغ‌ملک، دزپارت و صیدون، با اشاره به گسترش پدیده ریزگردها در سراسر کشور به‌ویژه استان‌های مرزی به خبرنگار خانه ملت، گفت: منشا ریزگردها به دو دسته داخلی و خارجی تقسیم می‌شود. در بُعد خارجی، بیابان‌های عراق و سوریه به‌ویژه پس از جنگ، کاهش دِبی رودخانه‌های مرزی و نابودی پوشش گیاهی، و از همه مهم‌تر سیاست‌های سدسازی گسترده ترکیه در قالب طرح‌های "گاپ" و "داپ" نقشی اساسی در تشدید گردوغبار ایفا می‌کنند.

نایب رئیس کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری مجلس شورای اسلامی  ادامه داد: گردوغبار برخاسته از خاک عراق امروز تا پایتخت ایران نیز می‌رسد، اما هم‌زمان عوامل داخلی نیز به این بحران دامن زده‌اند. خشک‌شدن تالاب‌های مهم خوزستان از جمله هورالعظیم، شادگان و میانگران ایذه، ساخت سدهای متعدد در بالادست رودخانه‌ها، چرای بی‌رویه دام‌ها، کشاورزی ناپایدار و روند فزاینده بیابان‌زایی، به‌ویژه در خوزستان، زمینه‌ساز شدت گرفتن این بحران شده‌اند.

ابراهیم‌پور با تأکید بر لزوم اصلاح حکمرانی منابع آب، افزود: احیای تالاب‌ها باید در دستور کار قرار  گرفته و  انتقال غیرضروری آب از سرشاخه‌ها باید متوقف شود، تأمین و تثبیت حقابه‌ی تالاب‌ها، به‌ویژه در استان خوزستان، امری حیاتی است و همچنین، تثبیت خاک و احیای پوشش گیاهی، کلید کنترل شدت گردوغبار در این استان خواهد بود.

خوزستان درگیر منشا داخلی و خارجی گردوغبار است

وی با اشاره به ضرورت رویکرد ملی و فرابخشی در مقابله با گردوغبار، تصریح کرد: استان‌هایی مانند خوزستان که درگیر هم‌زمان با منشا داخلی و خارجی گردوغبار هستند، به‌  شدت نیازمند سند راهبردی میان‌دستگاهی بین وزارتخانه‌های نیرو، نفت، جهاد کشاورزی و سازمان حفاظت محیط زیست هستند. بدون هماهنگی در سطوح مختلف اجرایی و نگاه جامع‌نگر، امکان مهار این بحران وجود ندارد.

ریزگردها سالانه بیش از ۱۰ همت به خوزستان خسارت می‌زنند 

نماینده مردم ایذه با اشاره به آثار چندوجهی این پدیده هشدار داد و گفت: در سال گذشته، موج گردوغبار بیش از ۴۰ درصد مردم خوزستان را راهی مراکز درمانی کرده است، این موضوع تنها در حوزه سلامت، خسارتی در حدود ۳ هزار میلیارد تومان (معادل ۳ همت) به همراه داشته، این در حالی است که بخش‌های کشاورزی، صنعت، محیط زیست و منابع انسانی نیز سالانه دچار آسیب می‌شوند. برآوردها نشان می‌دهد خوزستان سالانه بیش از ۱۰ همت خسارت مستقیم و غیرمستقیم از ناحیه گردوغبار متحمل می‌شود.

تعارض منافع بین استان‌ها مهم‌ترین مانع حل مشکلات زیست‌محیطی کشور است

ابراهیم‌پور با اشاره به ابعاد کلان معضل ریزگردها در کشور، یادآور شد: خوزستان تنها قربانی این بحران نیست، از دریاچه ارومیه در شمال‌غرب گرفته تا زاینده‌رود در اصفهان، از هامون در سیستان و بلوچستان تا بختگان در فارس و کرمان، و حتی یزد و کرمان با تنش شدید آبی روبه‌رو هستند، تمام موارد عنوان شده نشان می‌دهد که مسئله محیط زیست امروز نیازمند حکمرانی ملی است نه استانی؛ تعارض منافع بین استان‌ها مهم‌ترین مانع حل مشکلات زیست‌محیطی کشور است.

تحقیق و تفحص از سازمان حفاظت محیط زیست کلید خورد

وی همچنین از تحقیق و تفحص کلید خورده از سازمان حفاظت محیط زیست خبر داد و آن را گامی مهم در جهت شفاف‌سازی و الزام دستگاه‌ها به پاسخ‌گویی دانست و افزود: تحقیق و تفحص به‌مثابه رادار حقیقت‌یاب مجلس عمل می‌کند، این ابزار قانونی می‌تواند ناکارآمدی، انحراف‌های بودجه‌ای و خلأهای مدیریتی در حوزه محیط زیست را آشکار کرده و دستگاه‌های متخلف را به قوه قضائیه معرفی کند.

نایب رئیس کمیسیون آموزش مجلس با تاکید بر اینکه با موضوعات محیط زیستی نباید سیاسی برخورد کرد، خاطرنشان کرد: اگر موضوعات زیست‌محیطی تحت تأثیر رقابت‌های جناحی قرار گیرند و پاسخ‌گویی لازم در این حوزه وجود نداشته باشد، آینده اکوسیستم طبیعی ایران با خطر جدی روبه‌رو خواهد شد؛ امروز ما با تبعات سیاست‌های نادرست سدسازی، بی‌توجهی به شرایط اقلیمی و سوء مدیریت منابع طبیعی مواجه هستیم و فرصت‌ها برای اصلاح، روزبه‌روز محدودتر می‌شود.

 تنها سازمان حفاظت از محیط زیست مسئول کنترل ریزگردها نیست

شینا انصاری رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در گفت و گو با خبرنگار خانه ملت در خصوص کنترل ریزگردها، گفت: در کشور ستاد ملی مقابله با گرد و غبار وجود دارد که در این ستاد دستگاه‌های مختلفی دخیل هستند، برای کنترل ریزگردها اغلب سازمان محیط زیست مخاطب قرار می‌گیرد. متاسفانه، سازمان برنامه و بودجه، به عنوان متولی، منابع مالی لازم برای کنترل ریزگردها را در نظر نمی‌گیرد.

معاون رئیس‌جمهور در دولت چهاردهم با اشاره به نقش وزارت امور خارجه در کنترل ریزگردها، افزود: بخشی از گرد و غباری که اخیرا کشور را درگیر کرده است از کانون‌های منطقه‌ای بوده و برای اینکه بتوانیم موضوع تثبیت و مهار مرزی آنها را داشته باشیم، حتما نیازمند تقویت دیپلماسی محیط زیست هستیم و نقش وزارت امور خارجه در این زمینه بسیار پررنگ است، البته سازمان محیط زیست نیز در کنار این وزارتخانه در جهت کنترل این مهم اقدام خواهد کرد.

 نقش سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در کنترل ریزگردها قابل کتمان نیست

انصاری با اشاره به نقش سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در کنترل ریزگردها، اظهار داشت: سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور اقداماتی را باید در حوزه آبخوان‌داری، آبخیزداری، تثبیت کانون گرد و غبار، نهال کاری و… انجام دهد، در واقع مجموعه‌ای از دستگاه‌ها وجود دارند که در کنترل گرد و غبار دخیل هستند و باید همگی برای رفع این معضل در کنار یکدیگر باشند و همچنین سازمان حفاظت محیط زیست پیگیر این مسئله است.

رئیس سازمان حفاظت محیط زیست با تاکید بر اینکه بخش عمده ریزگردها نشات گرفته از کانون‌های خارجی هستند، یادآور شد: باید تقویت دیپلماسی محیط‌ زیست را در دستور کار داشته باشیم، در اجلاسیه اخیر بریکس با حضور وزرای محیط زیست، در مورد محورهای مختلف از جمله گرد و غبار، بحث و گفتگو صورت گرفت. همچنین در حوزه داخلی اقداماتی از سنوات گذشته همچون شناسایی کانون‌های گردوغبار صورت گرفته و امیدواریم تثبیت و کنترل ریزگردهای داخلی با اولویت انجام پذیرد، این مسئله مستلزم پرداخت حقابه محیط زیست است که نیاز آبی تالاب‌ها بوده و باید اختصاص داده شود تا تالاب‌ها خود منشا شکل گیری کانون گرد و غبار نباشند.

در پایان به جرات می‌توان گفت؛ مشکل آلودگی محیط زیستی امروز دنیا مختص به یک کشور و یا یک قلمرو خاص نیست؛ بلکه معضلی فراگیر در سراسر جهان است که مسائل مختلفی از جمله آلودگی آب، آلودگی هوا، گرم شدن کره زمین، ایجاد سوراخ در لایه اُزُن و بسیاری از مسائل دیگر را در بر می گیرد. طوفان‌های گردوغبار نیز یکی از منابع آلودگی هوا هستند که بر جوامع مختلف انسانی، جانوری و گیاهی تأثیر گذاشته و به دلیل اثرات ملموسی که بر کاهش کیفیت زیست مطلوب دارد بالاترین بازخوردها را ایجاد کرده است. طوفان‌های گردوغبار که منجر به تشدید آلودگی هوا در نتیجه ذرات معلق می‌شوند؛ گرد و غبار این پدیده هواشناختی محیطی شامل توده‌های ذرات جامد ریز غبار و است که سالانه خسارات جانی و مادی فراوان دارد و در حال حاضر با شرایط کنونی حل این معضل همت تمام دستگاه‌ها را می‌طلبد./

پایان پیام