خبرگزاری خانه ملت_ گروه اقتصادی_خدیجه رمضان‌بیگی؛ میزان صادرات محصولات و خدمات دانش بنیان به عنوان یکی از معیارهای تحقق اقتصاد دانش بنیان و اقتصاد مقاومتی در کشور مطرح است. سیاست های کلان و قوانین مختلف نیز بر توسعه صادرات محصولات و خدمات دانش بنیان تأکید دارد، با این حال متولی رسمی برای اندازه گیری و گزارش دهی منظم آن در کشور تعیین نشده است و در نتیجه آمار رسمی وجود ندارد، در این خصوص برآوردها نشان می دهد در سال 1395 میزان صادرات محصولات با فناوری بالا که در گمرک ثبت شده، حدود 425 میلیون دلار بوده است و با در نظر گرفتن صادرات خدمات فناوری اطلاعات به میزان 180 میلیون دلار می توان گفت که کل صادرات خدمات و محصولات دانش بنیان در سال 1395 حدود 605 میلیون دلار بوده است.

محمدرضا پور ابراهیمی داورانی رییس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی در گفت وگو با خبرنگار خبرگزاری خانه ملت، با بیان اینکه صادرات محصولات دانش بنیان یک ضرورت برای اقتصاد ایران است، می گوید که برای این کار بودجه و مشوق‌های لازم دیده نشده که باید در قوانین و مقررات زیرساختی این موارد لحاظ شود.  

خسارت اتکا به صادرات نفت امروز بیش از هر زمان دیگری نمایان می شود

نماینده مردم کرمان و راور در مجلس شورای اسلامی، با اشاره به تاکیدات مقام معظم رهبری بر توسعه اقتصاد دانش‌بنیان، می افزاید که اتکا به درآمدهای نفتی باعث بروز مشکلات اقتصادی در کشور شد که خسارات آن امروز بیش از هر زمان دیگری مشاهده می شود، بنابراین باید از این متکی بودن به هر نحوی جلوگیری شود.

بر اساس گزارش مرکز پژوهش های مجلس مقایسه ها نشان می دهد که ارزش دلاری صادرات محصولات با فناوری بالا در سال 1395 نسبت به سال های قبل آن رشد قابل توجهی نداشته است و حتی در مقایسه با متوسط سال های 1388 تا 1390 کاهش نیز دارد. همچنین شایان ذکر است که این میزان تنها حدود 1 درصد از کل ارزش صادرات غیرنفتی را تشکیل می دهد.

 عوامل متعددی بر توسعه صادرات متکی بر فناوری های بالا تأثیر می گذارند که از آن جمله می توان به میزان نوآوری، سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه، نیروی کار متخصص (سرمایه انسانی) و شرایط اقتصادی از قبیل رشد اقتصادی، تولید ناخالص داخلی، سرمایه گذاری مستقیم خارجی، درجه باز بودن اقتصاد و نوسانات نرخ ارز اشاره کرد. در قوانین مختلف کشور نیز تلاش شده است تولید محصولات دانش بنیان حمایت و فرآیند صادرات این نوع محصولات و خدمات تسهیل شود.

رحیم زارع رییس کمیته اقتصاد مقاومتی کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی، نیز با اشاره به بند 2 سیاست های ابلاغی اقتصاد مقاومتی از سوی مقام معظم رهبری درباره اقتصاد دانش بنیان، می گوید که در این بند بر پیشتازی اقتصاد دانش بنیان، پیاده‌سازی و اجرای نقشه جامع علمی کشور و ساماندهی نظام ملی نوآوری به منظور ارتقاء جایگاه جهانی کشور و افزایش سهم تولید و صادرات محصولات و خدمات دانش‌بنیان و دستیابی به رتبه اول اقتصاد دانش‌بنیان در منطقه تاکید شده است.

نماینده مردم آباده، بوانات و خرمبید در مجلس شورای اسلامی، با بیان اینکه سرمایه گذاری بر روی این محصولات، رشد مداوم را برای کشور به ارمغان می آورد، می افزاید که یکی از ویژگی ها و پتانسیل های تولیدات دانش بنیان، ارزش افزوده بالا و فراوان این محصولات است که به دلیل مبتنی بودن این محصولات بر اساس خلاقیت، امکان تولید نسل جدید این محصولات را با قابلیت های بالاتر و ارزش افزوده بیشتر و مداوم فراهم می کند.

توسعه صادرات یکی از عوامل مهم محرک رشد اقتصادی و از مهمترین اهداف اقتصادی کشورها محسوب می شود، در این میان، صادرات متکی بر صنایع فناوری محور به علت ارزش افزوده بالا و مؤثر بودن بر دیگر بخش های اقتصادی از مهمترین بخش های صادراتی است.

توجه به اقتصاد دانش بنیان سبب کاهش اتکا به اقتصاد تک محصولی می شود

شهاب نادری عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه یکی از اولویت های اساسی کشور توسعه اقتصادی است، می گوید که باید با فراهم کردن شرایط از علم و دانش برای تولید ثروت در کشور استفاده کرد و با مدیریت صحیح از ثروت تولید شده در راستای توسعه متوازن کشور در بخش های مختلف بهره برد.

نماینده مردم اورامانات در مجلس شورای اسلامی، با تاکید بر اینکه فراهم کردن شرایط برای نوآوری از زیربناها و ضرورت های اقتصاد دانش بنیان است، می افزاید که حمایت از تجاری سازی فناوری ها و توجه به اقتصاد دانش بنیان سبب کاهش اتکا به اقتصاد وابسته به نفت یا به عبارتی اقتصاد تک محصولی می شود.

داشتن مزیت های مبتنی بر سطح فناوری برای موفقیت در محیط تجاری بین المللی نقشی کلیدی ایفا می کند، از طرفی به کارگیری فناوری های نوین در تولید محصولات در چند دهه اخیر توسط کشورهای توسعه یافته، سودآوری بالا و کاهش هزینه های تولید را نیز به دنبال داشته است، این در حالی است که صادرات محصولات با فناوری بالا علیرغم سودآوری بالا، نتوانسته است سهم بسزایی از کل صادرات کشورهای در حال توسعه را پوشش دهد.

پورابراهیمی در این باره می گوید که در حال حاضر بسیاری از کشورها به سمت خلق مزیت و استفاده از دانش، علم و تخصص برای ایجاد توانمندی اقتصادی حرکت کرده اند و برای ارزیابی حوزه اقتصادی کشورها در شرایط کنونی، دیگر ملاک طلا، معدن و نفت نیست، بلکه در کنار آن موضوع سرمایه‌های انسانی مبتنی بر دانش و علم مدنظر قرار گرفته است.

رییس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی در ادامه تاکید می کند که در گذشته اقتصاد دنیا بر مزیت های نسبی مبتنی بر ذخایر سنگ های آهن و طلا و ذخایر نفتی دایر بوده اما امروز دنیا پا را فراتر گذاشته و از مزیت های نسبی عبور کرده و به سوی خلق مزیت حرکت کرده است. 

غالب چالش ها و راهکارهای پیشنهادی برای رفع آنها ناظر به اجرای بهتر قوانین موجود هستند، بنابراین، انتظار می رود سیاست گذاران و مجریان از طریق رفع چالش های اقتصادی و ساختاری و به کارگیری راهکارهای ارائه شده در بهبود دیپلماسی اقتصادی، زیرساخت مدیریتی داخلی، زیرساخت های توسعه صادرات در داخل کشور، حمایت های گمرکی، مشوق ها، جوایز صادراتی و معافیت های مالی برای ارتقای صادرات دانش بنیان اهتمام جدی بورزند.

رحیم زارع در این باره اشاره می کند که ایران نتوانسته از ظرفیت تولیدات دانش بنیان به خوبی در اقتصاد کشور استفاده کند و بر خلاف اقتصاد کشورهای مدرن، اقتصاد دانش بنیان نقش بسزایی در توسعه ابران ایفا نمی کند، بنابراین در این راستا و در شرایط تحریم باید تغییراتی در ساختار اقتصادی کشور  ایجاد شود تا بتوان با صادرات این محصولات ارزآوری کشور را افزایش داد.

رییس کمیته اقتصاد مقاومتی کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی، همچنین تاکید می کند که مجلس این آمادگی را دارد تا زیرساخت های قانونی توسعه کسب و کارهای اینترنتی و نو را در چارچوب سیاست های کلی نظام جمهوری اسلامی ایران فراهم کند تا از محل اقتصاد نوآورانه و دانش بنیان زمینه رشد بیشتر تولید ناخالص ملی فراهم شود.

حمایت از شرکت های دانش بنیان خصوصی زمینه تجاری سازی  محصولات با ارزش افزوده بالا را فراهم کند

صادرات محصولات و خدمات دانش بنیان در مقایسه با صادرات سایر تولیدات غیرنفتی، ارزش افزوده اقتصادی بالاتری دارند و همچنین قابلیت تأثیر قابل توجهی در ارتقای سطح فناوری دیگر بخش ها نیز دارند. به همین دلیل «صادرات محصولات و خدمات با فناوری های بالا» را می توان به عنوان یکی از شاخص های مهم میزان تحقق اقتصاد دانش بنیان و اقتصاد مقاومتی دانست. با وجود اینکه به طور مکرر در سیاست ها و قوانین کشور بر موضوع توسعه صادرات این بخش تأکید شده است، اما متولی مشخصی برای محاسبه و گزارش دهی منظم این شاخص تعیین نشده است و در حوزه خدمات نیز آمار دقیقی از میزان صادرات خدمات دانش بنیان در دسترس نیست.

سیده فاطمه حسینی  رییس کمیته اقتصاد دانش بنیان کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی اشاره می کند که ایران جزو معدود کشورهای تولیدکننده در حوزه نانو است و در برخی رشته‌های دیگر دانش بنیان این ویژگی و پتانسیل وجود دارد که زمینه برای حمایت از صادرات این محصولات فراهم شود، چراکه این حوزه برای کشور  با توجه به ارزش افزوده بالا و ارزآوری قابل توجهی  می تواند موثر واقع شود.

نادری عضو کمیسیون اقتصادی مجلس نیز در این باره تاکید می کند که اقتصاد دانش بنیان متاثر از تولید، توزیع و کاربرد دانش است و در این بخش به نوآوری و فناوری توجه و دارایی و ثروت در اقتصاد دانش بنیان به نوعی اندوخته های فکری محسوب می شود.

نادری همچنین بر لزوم حمایت بیشتر از شرکت های دانش بنیان، تاکید می کند و می افزاید که حمایت از شرکت های دانش بنیان خصوصی و تعاونی می تواند زمینه تجاری سازی در حوزه فناوری های نو با ارزش افزوده بالا را فراهم کند، بنابراین باید در این راستا بانک ها نیز شرکت های مذکور را حمایت تا زمینه تولید ثروت و اشتغالزایی فراهم شود.

طبق یافته های گزارش مرکز پژوهش ها میزان صادرات محصولات با فناوری بالا در سال 1395 حدود 425 میلیون دلار بوده است که این میزان تنها حدود 1 درصد از کل ارزش ارزی صادرات غیرنفتی را تشکیل می دهد که در مقایسه با سالهای پیش از آن رشد قابل توجهی نداشته است. روند صادرات محصولات با فناوری بالا نشان میدهد که متوسط ارزش صادرات در سالهای 1391 تا 1395 از سالهای 1388 تا 1390 نیز کمتر است.

صادرات خدمات فناوری اطلاعات در سال 1395 ،180 میلیون دلار بوده است که نسبت به سال 1394 حدود 44 درصد کاهش داشته است؛ بنابراین با احتساب مجموع میزان صادرات خدمات فناوری اطلاعات و میزان صادرات محصولات با فناوری بالا می توان برآورد کرد که صادرات خدمات و محصولات دانش بنیان در سال 1395 در حدود 605 میلیون دلار بوده است.

تلاش‌های دیپلماتیک وزارت امور خارجه در سایر کشورها جهت معرفی محصولات دانش بنیان

حسینی نیز تاکید می کند که صادرات مسیر خروج تولید از رکود است و طی سال های اخیر زمینه بسیار خوبی برای صادرات محصولات دانش‌بنیان و با تکنولوژی سطح بالا ایجاد شده که با توجه به تلاش جوانان نخبه و پرتلاش کشور، ایران در برخی رشته‌ها مانند نانو به سطح قابل قبولی در دنیا رسیده است.

از جمله مهمترین عوامل مؤثر بر توسعه صادرات متکی بر فناوری های پیشرفته که در این گزارش به آنها پرداخته شد نوآوری، سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه، نیروی کار متخصص (سرمایه انسانی) و شرایط اقتصادی کشور است. در نظر گرفتن این عوامل برای بهبود صادرات این بخش نیازمند رویکردی بلندمدت است، اما در کوتاه مدت برای بهره برداری از ظرفیت های تولیدی موجود نیز موانع بسیاری وجود دارد که رفع این موانع که اغلب در انتهای زنجیره عرضه این محصولات به خارج از کشور هستند، تقاضای بیشتری را برای تولید پدید می آورد و بر افزایش تولید این محصولات مؤثر خواهد بود.

رییس کمیته اقتصاد دانش بنیان کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی، در این باره می افزاید که باید زمینه های لازم برای حمایت از محصولات از دانش بنیان فراهم شود که این زمینه سازی ها می‌تواند اعم از تلاش‌های دیپلماتیک وزارت امور خارجه و نمایندگی‌های ایران در سایر کشورها جهت معرفی محصولات دانش بنیان و معرفی این حوزه از اقتصاد کشور باشد.

شرایط اقتصادی موجود در کشور به دلایل متعددی باعث می شود هزینه صادرات محصولات و خدمات دانش بنیان برای صادرکنندگان گرانتر از دیگر کشورها تمام شود، تأمین منابع مالی به علت نرخ بالای بهره بانکی در کشور در مقایسه با دیگر کشورها شرایط رقابتی را سخت می کند، همچنین عدم عضویت در سازمان جهانی تجارت به پرداخت تعرفه های بالاتری نسبت به سایر کشورهای عضو برای ورود کالا به کشور مقصد منجر می شود، علاوه بر دو مورد فوق عدم برقراری روابط بانکی بر اثر تحریم ها نیز می تواند هزینه بازگشت پول به کشور را افزایش دهد.

به علت اینکه غالب محصولات دانش بنیان توسط شرکت های کوچک و متوسط با شرایط بسیار متنوع تولید می شوند، این شرکت ها دارای چالش های صادراتی متنوعی هستند برای مثال مشکل صادرات بعضی از محصولات دانش بنیان صرفاً با کوتاه شدن زمان توقف کالا در مبادی خروجی از کشور رفع خواهد شد و برخی دیگر صرفاً به تضمینهای مالی در کشور مقصد نیازمندند.

حسینی همچنین تاکید می کند که حوزه اقتصاد دانش بنیان پیشرفت‌های قابل ملاحظه‌ای داشته که معرفی و صادرات این محصولات به سایر کشورها امکان توسعه بازار در خارج از مرزها را فراهم می کند.

رییس کمیته اقتصاد دانش بنیان کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی، تاکید می کند که  وزارت امور خارجه باید موضوع صادرات محصولات دانش بنیان را با دیپلماسی اقتصادی پیگیری کند و با توجه به ویژگی‌های خاص محصولات دانش بنیان، باید از شرکت هایی که در این  حوزه فعال هستند به شکل ویژه حمایت شود.

نتیجه گیری

خبرگزاری خانه ملت؛  با توجه به گزارش مرکز پژوهش های مجلس و با مرور سیاست ها و قوانین مرتبط با توسعه صادرات محصولات و خدمات دانش بنیان می توان مشاهده کرد که سیاست ها و قوانین مختلفی در اکثر حوزه های موضوعی مربوط به توسعه صادرات این بخش وجود دارد، بنابراین به نظر می رسد اغلب چالش های موجود متأثر از عدم اجرای قوانین است، برای مثال چالش هایی مثل عدم شناخت بازارهای دارای پتانسیل صادرات و عدم بهره برداری کامل از ظرفیت شرکت های دانش بنیان در جهت افزایش صادرات محصولاتشان نشان دهنده این موضوع است که سیاست های مرتبط با توسعه این حوزه به خوبی پیاده سازی و اجرا نشده است. همچنین این حوزه نیازمند تغییر رویکرد با هدف گسترش مذاکرات دیپلماتیک با کشورهای هدف صادراتی است، راهکارهای ارائه شده در مورد شرایط اقتصادی، مشوق ها، جوایز صادراتی، معافیت های مالی و حمایت های گمرکی نیز ناظر به اجرای بهتر و دقیق تر قوانین است.

با وجود سیاست ها و قوانین حمایتی برای توسعه صادرات دانش بنیان، اجرای کامل و دقیق قانون توسط دولت می تواند به شناسایی موانع توسعه صادرات این بخش به اقتضای هرکدام از صنایع به صورت جداگانه کمک کند./

پایان پیام