به گزارش خبرنگار خانه ملت، خبر کوتاه اما بسیار ناراحت‌کننده است؛ "هیچ اثری از دریاچه ارومیه در تصاویر هوایی دیده نمی‌شود. " دیگر سمفونی غم‌انگیز ضربه موج‌های دریاچه در واپسین روزهای حیاتش شنیده نمی‌شود؛ امواجی که روزگاری با طلوع و غروب خورشید هم‌آوا می‌شدند، اکنون در سکوتی مرگبار محو شده‌اند. این سکوت زندگی مردمانی را که سال‌ها به کشاورزی، صید و فعالیت‌های معیشتی وابسته بودند، به‌شدت تهدید می‌کند.
پهنه‌ای که در سال ۱۳۷۵ با ۳۳ میلیارد مترمکعب آب گسترده به وسعت آسمان بود، امروز تنها لکه‌ای کوچک و شور بر نقشه باقی مانده است. خشکی چشم آبی گربه‌سان نقشه ایران، نتیجه سدسازی‌های بی‌رویه، برداشت‌های ناپایدار و توسعه بی‌مهار است؛ سدهایی که حتی یک قطره آب هم به دریاچه نرساندند و به قیمت مرگ شورترین دریاچه جهان، تولید و اشتغال چند هزار میلیارد تومانی حاصل شد. این وضعیت پیامدهای تلخ خود را بر مردم و اکوسیستم منطقه تحمیل کرده و نشان‌دهنده فراموشی مسئولیت بشر در برابر طبیعت است.
مجلس امیدوار به احیای دریاچه ارومیه است
با تمام این تفاسیر، مجلس امیدوار به احیای دریاچه است و بارها این موضوع را با عنوان‌های مختلف مورد رسیدگی قرار داده است؛ دکتر محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی، در جریان بررسی تحقیق و تفحص از عملکرد ستاد احیای دریاچه ارومیه، بر اهمیت ملی این موضوع تأکید کرده و می‌گوید: دریاچه ارومیه تنها یک مسئله استانی نیست و چنانچه احیا نشود، اثرات زیست‌محیطی و اقتصادی آن میلیون‌ها نفر را تحت تأثیر قرار خواهد داد.
اهمیت زیست‌محیطی و اقتصادی شورترین دریاچه ایران
اهمیت این هشدار نه تنها از منظر محیط زیست، بلکه از زاویه کشاورزی و اقتصاد منطقه نیز قابل تأمل است؛ زیرا دریاچه ارومیه نقطه‌ای استراتژیک با ظرفیت‌های کشاورزی و محیط زیستی مهم است و کوتاهی در احیای آن زیان‌های جبران‌ناپذیری ایجاد می‌کند. رئیس قوه مقننه با ارجاع به برنامه هفتم توسعه تأکید کرد که هر اقدامی برای احیای دریاچه لازم باشد، مجلس همکاری خواهد کرد و هشدار داد: اگر امروز اقدام مدون و صحیحی صورت نگیرد، جبران خسارت‌های آینده با هزینه‌ای چند ده برابری امکان‌پذیر نخواهد بود.
مرگ تدریجی دریاچه ارومیه را به نظاره نشسته‌ایم
آنچه امروز شاهد آن هستیم، مرگ تدریجی دریاچه ارومیه است؛ زیست‌بومی که شاید دیگر امیدی به احیای آن نباشد. سمیه رفیعی، رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس، در این باره به خبرنگار خانه ملت می‌گوید: وزارتین نیرو و جهاد کشاورزی، به‌همراه سایر دستگاه‌هایی که طی سالهای گذشته مسئولیت مستقیم در این حوزه داشته‌اند و باید پاسخگو باشند. برخی از افرادی که در روند تصمیم‌گیری برای احیای دریاچه نقش داشته‌اند، همچنان در مناصب مدیریتی حضور دارند و همه این افراد باید در شرایط کنونی پاسخگو باشند. حتی کسانی که به هر دلیلی از مسئولیت کنار رفته‌اند، نباید از پاسخگویی طفره بروند.
اقدامات و اشتباهات گذشته مرگ دریاچه را رقم زد
نماینده تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس در مجلس شورای اسلامی با تاکید بر اینکه احیای دریاچه نباید صرفاً شعار باشد، می‌افزاید: برای ماندگاری دریاچه ارومیه در عمل باید تصمیمات و اقدامات درست و آینده‌نگرانه گرفته می‌شد؛ برخی از اقدامات نادرست هرگز نباید صورت می‌گرفت یا باید سیاست‌هایی اتخاذ می‌شد که امروز شاهد چنین وضعیتی نباشیم.
وی با اشاره به مجموعه‌ای از تصمیمات اشتباه گذشته، از جمله تغییر الگوی کشت، احداث سدهای متعدد، حفر چاه‌های فراوان برای کشاورزی، صدور مجوز برای چاه‌های غیر مجاز، احداث پل میان‌گذر و برداشت بی‌رویه از منابع دریاچه و آرتمیا، یادآور می‌شود: در مجلس یازدهم تحقیق و تفحص مفصلی درباره هزینه‌کردها و مجوزهای صادرشده در رابطه با فعالیت ستاد احیای دریاچه ارومیه انجام شد و اسناد آن در اختیار مجلس قرار دارد.
غفلت از آموزش محیط زیست در مدارس
در ادامه، علیرضا منادی، رئیس کمیسیون آموزش و نماینده مردم تبریز، اسکو، آذرشهر در مجلس شورای اسلامی، در واکنش به چنین بحران زیست‌محیطی به خبرنگار خانه ملت می‌گوید: حفاظت از محیط زیست باید در محتوای آموزشی کشور جایگاه ویژه‌ای داشته باشد تا فرزندان ما از ارزش منابع طبیعی و خطرات سوء مدیریت آگاه شوند؛ ورود مفاهیم محیط زیستی به کتاب‌های درسی امری ضروری است.
نقش سیاست‌ها و پروژه‌های نادرست در فاجعه شورترین دریاچه ایران
رفیعی با اشاره به نقش سیاست‌ها و پروژه‌های غلط بر روی شورترین دریاچه، تصریح می‌کند: احداث پل میان دو استان، برداشت بی‌رویه از آب و منابع آرتمیا و مدیریت نادرست منابع آبی، سهم عمده‌ای در خشکی دریاچه داشت.
منادی به عنوان عضو مجمع نمایندگان آذربایجان شرقی در مجلس شورای اسلامی در واکنش به سیاست‌های نادرست در حفظ و نگهداری دریاچه شور آذربایجان، تصریح می‌کند: وزارت راه و شهرسازی به دلیل احداث پل و وزارت جهاد کشاورزی به دلیل مدیریت نادرست منابع آبی باید در قبال این بحران پاسخگو باشند.
اصلاح الگوی کشت و مدیریت مصرف آب
اصلاح الگوی کشت با توجه به آمایش سرزمینی از جمله موضوعاتی است که نمایندگان از عدم اجرای آن گلایه‌مند هستند و نقش این مهم را در خشکی دریاچه بی‌تأثیر ندانسته‌اند؛ سید سلمان ذاکر، نماینده مردم ارومیه، در این راستا به خبرنگار خانه ملت می‌گوید: اصلاح الگوی کشت، اجباری‌شدن آبیاری قطره‌ای و مدیریت مصرف شرط اصلی موفقیت احیای دریاچه شور آذربایجان است. بر اساس اصل ۵۰ قانون اساسی، احیای محیط زیست وظیفه‌ای همگانی و به‌ویژه بر عهده روسای سه قوه است؛ هرگونه کوتاهی به معنای قصور قانونی و از بین رفتن زمینه سرمایه‌گذاری است.
نماینده مردم ارومیه در مجلس دوازدهم با اشاره به جمع‌آوری ۲۳۰ امضا و تشکیل ستاد احیای دریاچه، ۲۷ راهکار برای احیای دریاچه در مجلس هشتم، ادامه می‌دهد: طی دو دهه اخیر تنها ۱۰ درصد از ۲۷ راهکار عملیاتی شده است، دولت سیزدهم حدود ۱۲ هزار میلیارد تومان برای انتقال آب از رودخانه‌های زاب و بادین‌آباد اختصاص داد و زیرساخت‌های لازم فراهم شد، اما شرط اصلی موفقیت مدیریت مصرف و جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز کشاورزی است.
در ادامه، ذاکر از حفاری چاه‌های غیرمجاز در اطراف دریاچه گلایه می‌کند و به خانه ملت می‌گوید: متاسفانه کشت محصولات پرمصرف مانند هندوانه جایگزین محصولات کم‌آب‌بر شده و این بحران را تشدید کرده است. چاه‌های اطراف دریاچه از ۸۸ هزار به ۱۱۷ هزار حلقه رسیده که سه برابر دوران پیش از انقلاب است. ۹۰ درصد آب کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و دولت تاکنون حمایت کافی از کشاورزی مدرن نداشته؛ سالانه دو تا سه میلیارد مترمکعب آب از طریق تبخیر از دست می‌رود.
مدیریت نادرست در احیای دریاچه مرگ آن را هموار کرد
در همین راستا، جلال محمودزاده، مشاور کمیسیون کشاورزی، در واکنش به مدیریت نادرست در احیای دریاچه، به خبرنگار خانه ملت می‌گوید: مدیریت نادرست منابع آبی در دو دهه اخیر عامل اصلی خشک شدن دریاچه است؛ پروژه انتقال آب زاب نیمه‌تمام رها شده و طی شش ماه گذشته حتی یک قطره آب هم به آن منتقل نشده است. بیش از ۷۰ درصد اراضی حوضه آبریز همچنان با روش‌های سنتی آبیاری می‌شوند و آبیاری مدرن تقریباً متوقف شده است.
وی با انتقاد از احداث بیش از ۱۸ سد بی‌ضابطه در حوزه آبریز دریاچه تصریح می‌کند: سالانه حدود ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب از آذربایجان غربی به آذربایجان شرقی منتقل می‌شود، عمدتاً برای کشاورزی، اقدامی برخلاف قوانین مدیریت حوضه‌های آبریز. در فاصله کمتر از یک ساعت از دریاچه، وان ترکیه نه تنها خشک نشده بلکه افزایش سطح آب داشته است؛ نشان می‌دهد مشکل اصلی مدیریتی است، نه اقلیمی.
ذاکر، نماینده مردم ارومیه در مجلس شورای اسلامی، دریاچه ارومیه را یک ثروت جهانی دانسته و تأکید می‌کند: باید با اصلاح کشاورزی و تأمین ۱۰ تا ۱۲ میلیارد مترمکعب آب، دریاچه را نجات داد؛ فراکسیون محیط زیست مجلس باید مقابله با مافیای چاه‌های غیرمجاز را جدی بگیرد و دانشگاه‌ها برای جایگزینی کشاورزی نوین پای کار بیایند.
محمودزاده در پایان با ابراز نگرانی از ابعاد فراملی بحران خشکی دریاچه به خانه ملت می‌گوید: سدسازی‌های ترکیه بر رودخانه‌های مرزی، تالاب‌ها و وضعیت ریزگردها در عراق، سوریه و ایران تأثیر گذاشته و دولت ایران تاکنون هیچ اقدام حقوقی یا دیپلماتیک مؤثری انجام نداده است. نجات دریاچه نیازمند اجرای آبیاری تحت فشار و مدرن در تمامی اراضی و تکمیل پروژه‌های انتقال آب از ارس و زاب است.
نماد ناکارآمدی مدیریت منابع و تلاش‌های مجلس
در پایان می‌توان سناریو مرگ نگین آبی آذربایجان ایران را اینگونه بازگو کرد؛ دریاچه ارومیه دیگر تنها یک پهنه آبی نیست؛ بلکه نماد ناکارآمدی مدیریت منابع طبیعی و بی‌توجهی جدی به محیط زیست کشور است؛ دو دهه سوء مدیریت، برداشت بی‌رویه، سدسازی بی‌ضابطه و کم‌کاری دستگاه‌ها باعث شده تا این زیست‌بوم ارزشمند به مرز نابودی برسد. اگرچه کارشناسان و دولت در این زمینه کوتاهی کرده‌اند، مجلس شورای اسلامی با پیگیری مستمر، تحقیق و تفحص، و تصویب مصوبات حمایتی، همواره تلاش کرده تا مسیر احیای دریاچه فراهم شود. نمایندگان با ارائه راهکارهایی مانند اصلاح الگوی کشت، آبیاری مدرن، آبخیزداری و پیگیری بین‌المللی، نشان داده‌اند که اراده‌ای جدی برای حفظ این میراث طبیعی وجود دارد، اما ضعف نظارت‌های قانونی و اجرای ناقص طرح‌ها همچنان مانع تحقق کامل این اقدامات شده است. وضعیت دریاچه ارومیه نشان می‌دهد که بحران آب و محیط زیست، فراتر از مشکلات طبیعی، نتیجه تصمیم‌گیری‌های نادرست، بی‌توجهی مدیریتی و فقدان پاسخگویی مسئولان است و ادامه این روند بدون اصلاحات ساختاری، به نابودی کامل این میراث طبیعی منجر خواهد شد. /
پایان پیام
نظر شما